Hoe werd Wagner een antisemiet en wat waren zijn opvattingen?
- Persoonlijke frustraties als oorsprong van zijn antisemitisme
Wagner’s antisemitisme had niet alleen een ideologische basis, maar was ook diep verweven met zijn persoonlijke jaloezie en frustraties.
- Strijd met Joodse componisten: Wagner was jaloers op de succesvolle componisten Felix Mendelssohn en Giacomo Meyerbeer, die beiden Joods waren.
- Meyerbeer had Wagner aanvankelijk geholpen in Parijs, maar toen Wagner geen succes had in Frankrijk, begon hij Meyerbeer te haten en zag hij hem als een symbool van ‘Joodse corruptie in de muziek’.
- Mendelssohn, die enorm populair was in Duitsland, bewees dat een Joodse componist geweldige muziek kon schrijven, wat Wagner dwarszat.
Wagner had schulden en was vaak afhankelijk van rijke geldschieters (soms Joods). Dit versterkte zijn negatieve stereotypering van Joden als ‘geldbelust’.
- Wagner’s pamflet ‘Das Judenthum in der Musik’ (1850 & 1869)
In 1850 schreef Wagner het beruchte pamflet Das Judenthum in der Musik (Het Jodendom in de muziek), waarin hij stelde dat Joden ‘niet in staat waren tot echte kunst’.
- Hij beweerde dat Joden buitenstaanders waren die zich nooit volledig in de Duitse cultuur konden integreren.
- Joodse componisten zoals Mendelssohn en Meyerbeer ‘kopieerden’ volgens hem alleen echte Duitse muziek en voegden er ‘oppervlakkige’ elementen aan toe.
- Joden werden neergezet als materialistisch en oppervlakkig, terwijl Wagner zichzelf zag als de ‘redder van de ware Duitse kunst’.
- In 1869 herpubliceerde hij het pamflet, maar nog feller. Dit was in een periode waarin antisemitisme in Duitsland groeide en Wagner zich steeds radicaler uitte.
- Antisemitische elementen in Wagner’s opera’s?
Hoewel hij het nooit openlijk zei, zien veel historici antisemitische karikaturen in zijn opera’s:
- In Der Ring des Nibelungen zijn de personages Alberich en Mime lelijk, gierig en manipulatief – eigenschappen die pasten bij antisemitische stereotypen uit die tijd.
- In Die Meistersinger von Nürnberg stelt het karakter Beckmesser volgens sommigen een Joodse ‘outsider’ voor, die het aflegt tegen ‘echte Duitse kunst’.
- In Parsifal (1882) zit een tegenstelling tussen ‘zuiverheid’ en ‘onzuiverheid’, wat door sommigen als een antisemitische metafoor wordt gezien.
Wagner heeft deze interpretaties nooit bevestigd, maar in nazi-Duitsland werden ze wél zo gebruikt.
- Wagner en de nazi’s
- Hitler bewonderde Wagner en zag hem als een ‘voorloper van het nazisme’.
- Wagner’s familie had nauwe banden met de nazi’s; zijn schoondochter Winifred Wagner was persoonlijk bevriend met Hitler.
- Zijn muziek werd gebruikt op nazi-evenementen en zelfs in concentratiekampen.
Conclusie: was Wagner een nazi vóór het nazisme?
Wagner was geen nazi, want hij leefde lang vóór Hitler. Maar hij was wél een overtuigde antisemiet die zijn ideeën actief verspreidde. Zijn nationalisme en rassenopvattingen pasten perfect bij de nazi-ideologie, waardoor zijn muziek en geschriften later werden omarmd.
Discussievragen voor de klas:
- Moeten we Wagner’s muziek anders beoordelen vanwege zijn antisemitisme?
- Kun je kunst en de opvattingen van de kunstenaar van elkaar scheiden?
- Zijn er hedendaagse artiesten of kunstwerken waar een soortgelijke discussie over bestaat?